Theo Hương phổ làng Phương Diên thì trước đây làng được gọi là phường Hoa Diên. Đến năm 1841, vì kỵ húy chữ “Hoa” của Hoàng Thái hậu Hồ Thị Hoa – mẹ vua Thiệu Trị nên làng đổi thành Phương Diên.

Lễ Cầu ngư thả Long châu đã diễn ra bên bờ biển Phương Diên

     Cứ vào mỗi dịp “tam niên đáo lệ” lễ hội Cầu ngư được tổ chức quy mô, hoành tráng để tỏ lòng nhớ ơn vị khai canh làng tên là Nguyễn Văn Hương – người theo chúa Nguyễn Hoàng đi khai phá vùng đất Thuận Hóa xưa kia. Đồng thời cũng là dịp tri ân những bậc tiền nhân đã có công khai khẩn và phù hộ cho dân làng.

     Trước khi đến với ngày hội Cầu ngư thì rất nhiều hoạt động sôi nổi đã được tổ chức những ngày trước đó như: tổ chức giải bóng đá, kéo co; đại lễ cầu siêu; phóng sanh đăng,… Đúng ngày chính lễ, người dân và du khách được chiêm ngưỡng hoạt động chính đó là Cầu ngư thả Long châu.

     “Lễ Cầu ngư thả Long châu là một trong những lễ chính quan trọng của làng Phương Diên. Qua đây thể hiện sự đoàn kết, đồng tâm của bà con nhân dân dù ở trong nước hay ngoài nước đều hướng về quê hương. Đồng thời giữ gìn được nét văn hóa được ông cha từ xưa truyền lại cho đến ngày hôm nay”, ông Nguyễn Ngọc Phường - Trưởng thôn Phương Diên, Trưởng BTC lễ hội cho biết.

Đại diện các họ tộc nghênh Long châu để thả ra biển

     Sau những lời văn tế khấn trời đất, các bậc tiền nhân, Cá ông,… thì các bậc cao niên trong làng cùng nhau đưa Long châu lên một chiếc thuyền đợi sẵn ở bờ biển. Những thanh niên trai tráng sẽ đưa Long châu ra xa và thả xuống biển. Tuy đơn giản và ngắn gọn nhưng nghi lễ hết trang trọng, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”.

     Một điểm đặc sắc của Lễ hội cầu ngư làng Phương Diên đó là chèo Cạn đưa linh (hay còn gọi là hát bả trạo) – đây là hình thức sinh hoạt văn hóa truyền thống của làng Phương Diên nhằm tưởng nhớ những anh hùng liệt sĩ, người ngư dân đã tử nạn trên biển. Dù đã được thay đổi lời hát để phù hợp nhưng vẫn đảm bảo hình thức diễn xướng dân dã thu hút người dân và du khách chiêm ngưỡng.

      Trò chuyện với một bậc cao niên trong làng, ông Nguyễn Văn Hùng (70 tuổi) chia sẻ: “Theo quan niệm của người dân địa phương, việc tổ chức lễ hội này có ý nghĩa rất lớn về mặt văn hóa tâm linh của ngư dân vùng biển. Ngư dân trong làng chuẩn bị các vật tế lễ để cầu mong trời yên biển lặng, mưa thuận gió hòa, tưởng nhớ người xưa và mong cho mùa vụ đánh bắt cá được thuận lợi.”

Đua thuyền nhằm thể hiện sức mạnh và khát khao chinh phục thiên nhiên, cầu mong mọi điều bình an đến với làng của mình

     Khác với lễ hội cầu ngư của các làng quên khác khi diễn ra vào dịp đầu xuân mừng năm mới. Lễ hội cầu ngư của làng Phương Diên diễn ra vào những ngày hè vào các ngày 11 và 12/5 âm lịch mà theo người dân nơi đây thì đó là khoảng thời gian tương ứng mùa mở biển vụ cá nam. 

    Đồng thời dịp đua thuyền diễn ra vào thời gian này là điều kiện rất tốt để thử sức của các tay đua. Sóng biển khá mạnh, trời nắng gắt nên chỉ có những tay chèo khỏe mạnh, dẻo dai,… đem sức mình nhằm giành lấy vinh quang, sự may mắn về cho đội nhà. 

    Sau nhiều năm tháng xa quê hương, được chứng kiến lễ hội đặc sắc của làng mình, bà Nguyễn Thị Hoa (61 tuổi) xúc động bày tỏ: “Xa quê hương mười mấy năm nên giờ được chứng kiến lễ hội vào đúng dịp “tam niên đáo lệ” nên rất là vui. Mấy ngày hôm nay được vui chơi và ca hát thỏa thích. Cả bờ biển dịp lễ hội này được thắp sáng rực rỡ rất đẹp mắt.” 

    Lễ hội cầu ngư thả Long châu của làng Phương Diên là nét văn hóa dân gian truyền thống “tam niên đáo lệ” được tổ chức quy mô, hấp dẫn đã tăng thêm sự đoàn kết giữa người dân. Và những du khách khi ghé thăm nơi này lại có dịp hòa mình vào các hoạt động thú vị, muôn màu sắc miền biển.